Bơm tinh trùng vào buồng tử cung IUI là gì?
Bơm tinh trùng vào buồng tử cung hay thụ tinh nhân tạo tên tiếng anh là Intrauterine insemination – IUI là phương pháp hỗ trợ sinh sản hiện đại. Kỹ thuật này giúp chuyển mộ số lượng lớn tinh trùng đã được lọc rửa lựa chọn (có thể di động, bơi hiệu quả) qua cổ tử cung và trực tiếp trong buồng tử cung của người nữ ở giai đoạn rụng trứng.
Bơm tinh trùng vào buồng tử cung là phương pháp giúp tăng cơ hội có con cho những cặp vợ chồng vô sinh, hiếm muộn do chồng có tinh trùng ít, yếu, vợ bị lạc nội mạc tử cung nhẹ hoặc có những yếu tố không thuận lợi tại cổ tử cung, vợ chồng vô sinh không rõ nguyên nhân. (1)
Ưu điểm của phương pháp bơm tinh trùng vào tử cung
Bơm tinh trùng vào buồng tử cung IUI có nhiều ưu điểm như:
- Tinh trùng được sử dụng là những tinh trùng khỏe mạnh nhất của người chồng, đã được lọc rửa, lựa chọn trước khi thực hiện thủ thuật;
- Quãng đường mà tinh trùng đi vào buồng tử cung để gặp trứng được rút ngắn lại, tăng khả năng thụ thai;
- Chi phí thấp so với các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản khác;
- Thời gian thực hiện nhanh chóng, đơn giản
Thụ tinh nhân tạo IUI được biết đến là kỹ thuật xuất hiện từ lâu, đầu tiên là ở động vật, sau đó là ở người. Việc sử dụng quy trình này ở động vật xuất hiện từ thế kỷ XIV khi một vị tù trưởng người Ả Rập đã sử dụng trong việc nhân giống ngựa tốt. Tại London vào năm 1793, John Hunter là người đầu tiên được báo cáo mang thai thành công ở người bằng IUI. (2)
Trải qua tiến trình nhiều năm, kỹ thuật bơm tinh trùng vào buồng tử cung IUI càng được phát triển và hoàn thiện để giúp các cặp vợ chồng vô sinh có thể thực hiện hóa giấc mơ làm cha mẹ của mình.
Khi nào cần thực hiện?
Phương pháp bơm tinh trùng vào buồng tử cung IUI được khuyên nên thực hiện trong những trường hợp như:
- Vô sinh nam ở mức độ nhẹ: người nam trước khi thực hiện IUI sẽ được làm xét nghiệm tinh dịch đồ để đánh giá số lượng, hình thái tinh trùng xem có bất thường hay không. Trong trường hợp nam giới có tinh trùng nhưng ít và yếu có thể được chỉ định là IUI. Tinh trùng có tính di động cao sẽ được tách và cô đặc ra khỏi mẫu để thực hiện cho quy trình bơm tinh trùng.
- Vô sinh không rõ nguyên nhân: trường hợp vô sinh không rõ nguyên nhân thường được chỉ định bơm tinh trùng vào buồng tử cung. Với những trường hợp này thông thường sẽ cần kết hợp với thuốc kích thích rụng trứng.
- Vô sinh liên quan đến việc phóng noãn: trường hợp hiếm muộn do rối loạn phóng noãn thường có chỉ định bơm IUI. Chỉ định bao gồm với chị em không rụng trứng hoặc rụng trứng không đều.
- Vô sinh do yếu tố tại cổ tử cung: tử cung là nơi giao nhau giữa buồng tử cung và âm đạo và nằm trong cùng của đường âm đạo. Chất nhầy được tạo ra từ cổ tử cung trong giai đoạn rụng trứng là môi trường lý tưởng để tinh trùng di chuyển từ âm đạo đến ống dẫn trứng và thụ tinh. Nếu chất nhầy này quá nhiều, đặc có thể làm cản trở đường di chuyển của tinh trùng. Bên cạnh đó, nếu cổ tử cung có vết sẹo hoặc dị tật cũng có thể làm cho chất nhầy không thuật lợi cho sự di chuyển của tinh trùng.
- Có yếu tố dị ứng tinh dịch: trường hợp này thường hiếm gặp. Người vợ có dị ứng với thành phần trong tinh dịch vì vậy khi xuất tinh vào trong âm đạo có thể gây nên tình trạng rát, sưng đỏ và đau nơi tinh dịch tiếp xúc với niêm mạc. Với những trường hợp dị ứng ở mức độ nghiêm trọng cần dùng đến phương pháp IUI để loại bỏ protein trong tinh dịch trước khi tinh trùng được đưa vào tử cung của người vợ.
- Bất thường xuất tinh: nam giới có trở ngại trong xuất tinh có thể được chỉ định làm phương pháp này.
- Trường hợp sử dụng tinh trùng hiến tặng: trong trường hợp phụ nữ muốn làm mẹ đơn thân hoặc vô sinh do yếu tố người chồng và có chỉ định xin tinh trùng có thể thực hiện phương pháp bơm tinh trùng để có con.
Trường hợp nào không nên làm IUI?
Mặc dù bơm tinh trùng vào tử cung là một phương pháp hỗ trợ sinh sản phổ biến nhưng không phải trường hợp nào cũng được khuyến nghị sử dụng. Phương pháp này thường không được áp dụng với những trường hợp như:
- Người phụ nữ bị tắc hoặc tổn thương nặng ở hai ống dẫn trứng;
- Phụ nữ lớn tuổi, suy buồng trứng hoặc gặp các bất thường ở buồng trứng, mắc bệnh lý như ung thư buồng trứng;
- Phụ nữ mắc lại nội mạc tử cung nặng;
- Chồng vô sinh nam nặng (vô tinh, tinh trùng rất ít, dị dạng, kém di động);
Điều kiện cần để tiến hành bơm tinh trùng vào tử cung
Để được chỉ định làm phương pháp bơm tinh trùng vào buồng tử cung cặp vợ chồng/người nữ đơn thân cần được thăm khám về sức khỏe sinh sản. Điều kiện quan trọng nhất để quá trình IUI được diễn ra thuận lợi là người nữ có chỉ số dự trữ buồng trứng tốt, cả hai vòi trứng hoặc ít nhất một vòi trứng thông. Người nam sức khỏe bình thường hoặc chỉ có bất thường nhẹ hoặc vừa. (3)
Quá trình bơm tinh trùng vào buồng tử cung
Sau khi được thăm khám và làm các xét nghiệm chuyên sâu, nếu kết quả thăm khám cho thấy nguyên nhân hiếm muộn có thể giải quyết được bằng phương pháp bơm tinh trùng vào buồng tử cung và người bệnh đủ điều kiện thực hiện phương pháp này. Bác sĩ sẽ lên lịch, đưa ra phác đồ điều trị cụ thể. Quá trình bơm tinh trùng vào tử cung được thực hiện như sau:
1. Kích thích buồng trứng
Kích thích buồng trứng là một phương pháp điều trị hiếm muộn đơn giản bằng cách sử dụng thuốc uống hoặc tiêm để kích thích sự rụng trứng theo chu kỳ. Thuốc thường được sử dụng vào ngày đầu chu kỳ kinh nguyệt và những đáp ứng của cơ thể với thuốc sẽ được theo dõi qua siêu âm ngã âm đạo.
Một số thuốc có thể được sử dụng để điều trị trong giai đoạn này như:
- Gonadotropins – là một loại thuốc tiêm thông thường được sử dụng để kích thích buồng trứng trong điều trị IUI. Có hai loại gonadotropins có thể được chỉ định, bao gồm:
- FSH – Thuốc chỉ chứa FSH và được sử dụng hằng ngày bằng đường tiêm.
- Human Menopausal Gonadotropins – Thuốc có chứa một lượng FSH và LH bằng nhau, được sử dụng hằng ngày bằng đường tiêm.
Clomiphene Citrate và Letrozole – Các thuốc này là các hormon tổng hợp, được sử dụng bằng đường uống trong thời gian khoảng 5 ngày và có tác dụng gây giải phóng FSH và LH, kích thích phát triển các nang trứng. Các thuốc này được sử dụng kết hợp cùng với các thuốc tiêm.
Human Chorionic Gonadotropin [hCG] – Thuốc chứa một loại hormone thai kỳ là hCG, có chức năng tương tự LH. Thuốc được sử dụng bằng đường tiêm dưới da, khoảng 36-40 giờ trước khi thực hiện IUI và gây trưởng thành các nang noãn, giúp cho chúng có khả năng thụ tinh.
Chú ý: Nhiều thuốc được sử dụng bằng đường tiêm. Bệnh nhân hoặc người thân khác sẽ được hướng dẫn để sử dụng chúng.
Phương pháp không dùng thuốc – Nếu một người phụ nữ có chu kỳ kinh đều, có thể xem xét làm IUI với chu kì tự nhiên. Điều trị IUI sẽ được lên kế hoạch khi nang trứng trưởng thành và sắp rụng trứng. Ngược lại với phương pháp dùng thuốc, phương pháp này có cơ hội mang thai thấp hơn vì chỉ có duy nhất một trứng được hình thành có khả năng thụ tinh.
Trong suốt giai đoạn điều trị gây rụng trứng, sự phát triển nang noãn được theo dõi bằng siêu âm qua ngã âm đạo. Việc theo dõi giúp bác sĩ xác định liều lượng của các thuốc hợp lý và thời điểm xảy ra rụng trứng. Siêu âm qua ngã âm đạo thường không gây đau và an toàn.
2. Chuẩn bị tinh dịch
Quanh thời điểm rụng trứng, bệnh nhân sử dụng các thuốc gây rụng trứng sẽ được hướng dẫn quy trình bơm tinh trùng vào trong buồng tử cung với một mẫu tinh trùng đã được lọc rửa. Vào ngày làm IUI, người chồng sẽ được yêu cầu lấy tinh dịch từ phòng lấy mẫu.
Tinh dịch tươi sau đó sẽ được chuẩn bị tại phòng thí nghiệm (phòng lab), được phân tách và tập trung những tinh trùng di động nhất, đồng thời loại bỏ huyết tương, tế bào bạch cầu và các mảnh vụn khác. Mẫu tinh trùng cuối cùng được đưa vào một ống nhựa, để sử dụng cho thụ tinh sau đó.
3. Bơm tinh trùng vào buồng tử cung và hỗ trợ pha hoàng thể
Để thực hiện IUI, bác sĩ đặt mỏ vịt vào âm đạo để có thể quan sát được cổ tử cung. Ống thông (Catheter) chứa tinh trùng được luồng qua kênh cổ tử cung vào trong buồng tử cung. Sau khi bác sĩ yêu cầu bệnh nhân xác nhận thông tin của mẫu tinh trùng và hoàn thành bảng kiểm, quá trình bơm tinh trùng sẽ được tiến hành. Khi hoàn thành quá trình bơm tinh trùng, bệnh nhân được yêu cầu nằm nghỉ ngơi tại chỗ khoảng 5-10 phút, sau đó được hướng dẫn sử dụng progesterone dạng đặt âm đạo. (4)
Các thuốc Progesterone bổ sung là một dạng progesterone tự nhiên sử dụng sau thủ thuật bơm tinh trùng vào buồng tử cung nhằm làm tăng tỉ lệ có thai nhờ cải thiện việc tiếp nhận phôi của nội mạc tử cung, đặc biệt ở các chu kỳ sử dụng gonadotropin.
4. Thử thai
Mười bốn ngày sau rụng trứng, có thể xét nghiệm máu để kiểm tra hCG (xét nghiệm thử thai). Nếu kết quả xét nghiệm dương tính, xét nghiệm thử thai có thể được lặp lại 2-3 ngày sau đó. Nếu kết quả nằm trong giá trị mong đợi, siêu âm qua ngã âm đạo sẽ được chỉ định khoảng 4 tuần sau thực hiện thủ thuật để xác định tình trạng thai.
Tỷ lệ thành công có cao không?
Hiện nay Việt Nam được biết đến là một trong những quốc gia đi đầu về việc áp dụng các kỹ thuật hiện đại trong điều trị hiếm muộn và hỗ trợ sinh sản. Việc cá thể hóa trong điều trị cũng giúp nâng cao tỷ lệ thành công trong IUI. Với những cặp vợ chồng trẻ tuổi gặp vấn đề về thụ thai, chưa từng thử qua phương pháp hỗ trợ sinh sản nào và không mắc các bệnh lý phức tạp có thể được chỉ định làm IUI để tìm con.
Tỷ lệ thành công khi bơm tinh trùng vào buồng tử cung phụ thuộc vào nhiều yếu tố như bệnh lý, độ tuổi…
- Tuổi: khả năng sinh sản của nam giới và nữ giới giảm dần theo tuổi. Đối với phụ nữ, khả năng sinh sản giảm dần khi bước sang độ tuổi 30, và giảm nhanh sau 35 tuổi, đến tuổi 40 cơ hội có thai của phụ nữ giảm đi một nửa. Lý do là khi phụ nữ lớn tuổi thì số lượng và chất lượng noãn ở hai bên buồng trứng bị suy giảm đáng kể.
Việc sảy thai xảy ra <10% ở phụ nữ có độ tuổi 20, trong khi điều này xảy ra >50% ở phụ nữ trên 42 tuổi. Ở nam giới, sự giảm khả năng sinh sản bắt đầu muộn hơn và khó nhận thấy hơn nhưng vẫn âm thầm diễn ra. Nếu người chồng trên 45 tuổi thì thời gian để người vợ có thai kéo dài gấp 5 lần thời gian của những người đàn ông độ tuổi 20. Do đó với những cặp vợ chồng lớn tuổi, bác sĩ sẽ chỉ định những phương pháp có hiệu quả hơn thay cho bơm tinh trùng vào buồng tử cung.
- Thời gian vô sinh: cặp vợ chồng vô sinh hiếm muộn càng lâu thì hiệu quả khi thực hiện IUI càng giảm. Phương pháp này thường có hiệu quả tốt nhất với những cặp vợ chồng hiếm muộn dưới 2 năm và giảm hiệu quả rõ rệt nếu thời gian mong con sau 6 năm chung sống.
- Chất lượng trứng và tình trạng tử cung: trứng là yếu tố quan trọng trong việc khởi tạo mầm sống, vì vậy chất lượng trứng ảnh hưởng rất nhiều đến tỷ lệ thành công. Để IUI đạt hiệu quả cao nhất cần có 1-3 nang noãn đạt tiêu chuẩn về kích thước vào ngày rụng trứng.
Bên cạnh đó, với những chị em gặp các yếu tố bất lợi tại tử cũng như có lạc nội mạc tử cung nặng, phần vòi trứng, buồng trứng, tử cung đều có thể bị tổn thương và ảnh hưởng đến kết quả điều trị IUI.
- Chất lượng tinh trùng: nhiều nghiên cứu cho thấy hiệu quả khi điều trị bơm tinh trùng vào buồng tử cung IUI sẽ tăng lên khi tinh trùng có mật độ và khả năng di động tốt, tổng số tinh trùng đảm ở ở mức trên 5 triệu tinh trùng.
- Phác đồ điều trị cá thể hóa và kinh nghiệm của bác sĩ: dù là một kỹ thuật đơn giản nhưng đòi hỏi cần có phác đồ điều trị phù hợp với từng trường hợp điều trị cũng như bác sĩ cần có kinh nghiệm trong chỉ định. Vì vậy trước khi tiến hành thực hiện phương pháp hỗ trợ sinh sản nào, vợ chồng nên đến các cơ sở y tế uy tín với đội ngũ bác sĩ giỏi để có kết quả điều trị tốt nhất.
Có thể thực hiện phương pháp này tại nhà không?
Bơm tinh trùng vào buồng tử cung không được thực hiện tại nhà. Các quy trình để tiến hành phương pháp này cần có sự thăm khám, chỉ định và theo dõi với các bác sĩ có chuyên môn.
Quá trình làm IUI cần trải qua các bước như xét nghiệm, kích thích buồng trứng, thu thập và lọc rửa tinh trùng, tiến hành bơm tinh trùng vào buồng tử cung… Các bước này cần được thực hiện ở bệnh viện có trung tâm hỗ trợ sinh sản hiện đại, hạn chế những rủi ro, hoặc tình huống không mong muốn khi thực hiện IUI.
Rủi ro có thể gặp phải
Nguy cơ gặp rủi ro hay biến chứng khi bơm tinh trùng vào buồng tử cung rất thấp. Tuy nhiên các tác dụng phụ có thể xảy ra như:
1. Quá kích buồng trứng
Sau rụng trứng, các nang trứng có thể chứa đầy dịch và hình thành cấu trúc dạng nang. Sự hình thành các nang này làm cho buồng trứng trở nên lớn hơn, có thể gây khó chịu và căng chướng vùng bụng dưới. Nhìn chung, các triệu chứng này xảy ra khoảng 2 tuần sau dùng hCG, và sẽ hết sau 1-2 tuần mà không cần can thiệp.
Quá kích buồng trứng nặng hiếm gặp, các triệu chứng bao gồm: sưng căng vùng bụng kèm theo tăng cân, khó thở, buồn nôn, nôn và giảm lượng nước tiểu. Quá kích buồng trứng nặng gặp trong khoảng 0,3% phụ nữ, cần được nhập viện để theo dõi và điều trị. Để giảm bớt các triệu chứng quá kích buồng trứng nặng, có thể thực hiện thủ thuật chọc dò ổ bụng dưới hướng dẫn của siêu âm để loại bỏ dịch từ khoang bụng.
2. Đa thai
Bản thân kỹ thuật IUI không làm tăng tỉ lệ đa thai (sinh đôi, sinh ba hoặc nhiều hơn). Nhưng khi phối hợp với các thuốc gây rụng trứng, nguy cơ đa thai tăng lên đáng kể. Trẻ đa thai có nhiều nguy cơ hơn đơn thai, bao gồm nguy cơ sinh non và thai nhẹ cân.
Mỗi phụ nữ dùng thuốc gây rụng trứng đều có thể phát triển đa thai, nhưng khả năng đa thai cao hơn ở những phụ nữ có nhiều nang noãn trưởng thành. Một số trường hợp, khi có hơn 5 nang noãn được chọn lọc, chu kỳ có thể bị hủy bỏ hoặc chuyển sang thụ tinh trong ống nghiệm (TTTON).
3. Nhiễm trùng
Catheter được luồng vào buồng tử cung trong suốt quá trình bơm tinh trùng, do đó, luôn có nguy cơ nhiễm trùng vùng chậu sau thủ thuật. Các triệu chứng của nhiễm trùng bao gồm: sốt, chảy máu âm đạo, ớn lạnh và đau bụng. Bạn nên liên hệ với bác sĩ khi có bất kỳ triệu chứng ở trên.
Nếu bạn gặp bất kỳ khó khăn nào trong việc liên hệ với bác sĩ, hãy đến khoa cấp cứu tại trung tâm y tế gần nhất. Một số hiếm trường hợp, nhập viện để truyền kháng sinh và/hoặc phẫu thuật (cắt bỏ buồng trứng, vòi Fallop, hoặc tử cung) là cần thiết. Do đó, khả năng sinh sản có thể bị suy giảm trong một số trường hợp.
Sự phát triển của thai nhi sau kỹ thuật này phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: tuổi mẹ, nguyên nhân chẩn đoán vô sinh, số chu kì điều trị trước đó, số lượng nang trứng phát triển và số lượng tinh trùng. Có nhiều yếu tố phức tạp và đôi khi chưa rõ, có thể ngăn cản sự hình thành thai. Các yếu tố đã biết có thể ngăn cản sự hình thành thai bao gồm:
- Buồng trứng không đáp ứng với thuốc hoặc các nang trứng có thể không phát triển suốt quá trình điều trị.
- Buồng trứng có thể đáp ứng quá mức với thuốc, có thể phải hủy chu kì bởi vì làm tăng nguy cơ quá kích buồng trứng và/hoặc đa thai.
- Người chồng không thể xuất tinh hoặc mẫu tinh dịch có chất lượng kém.
- Không thể hoặc gặp khó khăn để đưa catheter vào tử cung.
- Thậm chí nếu thực hiện bơm tinh trùng thành công vẫn có thể không có thai.
Chi phí thực hiện
Bơm tinh trùng vào buồng tử cung là một kỹ thuật đơn giản và có chi phí thấp hơn so với các phương pháp hỗ trợ sinh sản hiện đại khác. Chi phí bơm tinh trùng trung bình dao động từ 15 triệu đồng tùy theo phác đồ kích thích buồng trứng.
Gần đây, mức độ phổ biến của IUI đã giảm đáng kể với sự ra đời của các kỹ thuật mới hơn và tốt hơn như thụ tinh trong ống nghiệm , mang lại cơ hội mang thai cao hơn . Tuy nhiên, IUI vẫn là một lựa chọn khả thi và chi phí thấp hơn cho nhiều phụ nữ muốn mang thai .
Những lưu ý giúp quá trình IUI diễn ra thuận lợi
Hầu hết các cặp vợ chồng mong con khi thực hiện phương pháp bơm tinh trùng vào buồng tử cung đều mong muốn hành trình sẽ thuận lợi và thành công. Để giúp các cặp vợ chồng thêm tự tin và có hành trang kỹ càng khi thực hiện IUI, một số kinh nghiệm như:
- Chế độ dinh dưỡng: dinh dưỡng đóng một phần quan trọng trong hành trình tìm con của các cặp vợ chồng. Cả hai cần xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học, bổ sung các dưỡng chất cần thiết như vitamin, protein, chất đạm, xơ, axit folic… uống đủ nước và sinh hoạt lành mạnh.
- Vận động thể dục: việc vận động nhẹ nhàng và vừa sức giúp nâng cao sức khỏe tổng thể và sức khỏe sinh sản. Sau khi bơm tinh trùng vào buồng tử cung người phụ nữ có thể tập các bài tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, ngồi thiền… tránh vận động mạnh.
- Giữ tinh thần thoải mái: nhiều chị em lo lắng không biết bao lâu sau bơm tinh trùng vào buồng tử cung IUI có thể thử que, có nên thử thai sớm hay không… những điều này vô tình tạo căng thẳng và áp lực cho người phụ nữ. Việc trông ngóng kết quả là điều dễ hiểu tuy nhiên hai vợ chồng không nên tự tạo áp lực cho bản thân. Để biết kết quả chính xác nhất, hai vợ chồng nên đến bệnh viện để làm xét nghiệm máu.
- Kế hoạch dự phòng: IUI là kỹ thuật hỗ trợ sinh sản tuy nhiên không phải trường hợp nào cũng thành công từ lần đầu tiên, có nhiều trường hợp được khuyên nên làm 2-3 chu kỳ IUI hoặc chuyển qua các phương pháp hỗ trợ sinh sản khác. Vì vậy hai vợ chồng nên tham khảo ý kiến bác sĩ để biết chính xác nguyên nhân không thành công khi làm IUI và có các kế hoạch dự phòng tiếp theo.
Vợ chồng nên có giữ tâm lý thoải mái, trao đổi và đồng hành để chuẩn bị cho hành trình tìm con.
